Ο Ανδρέας ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ γεννήθηκε στη Μπραΐλα της Ρουμανίας.

Είναι γιος του εφοπλιστή και πολιτικού Λεωνίδα Εμπειρίκου από την Άνδρο και της ρωσικής καταγωγής Στεφανίας Κυδωνιέως. Από το 1902 ως το 1908 έζησε στη Σύρο. Το 1908 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Αθήνα, όπου ο πατέρας του ίδρυσε την Εθνική Ατμοπλοΐα Ελλάδος, ενώ διατηρούσε επαφή με τη Ρωσία ως το 1914.

Τέλειωσε το Γυμνάσιο στην Αθήνα και υπηρέτησε στο Ναυτικό.

Σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Λονδίνο και Οικονομικές Επιστήμες στην Ελβετία. 

Στο Λονδίνο έμεινε από το 1921 ως το 1925 εργαζόμενος παράλληλα με τις σπουδές του στις επιχειρήσεις της οικογένειάς του. Το 1926 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου μυήθηκε στην Ψυχανάλυση κοντά στο R. Laforgue, ήρθε σε επαφή με τις θεωρίες του Χέγκελ, του Μαρξ και του Έγκελς, γνωρίστηκε με τον Αντρέ Μπρετόν και μπήκε στον κύκλο των υπερρεαλιστών.

Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα (1931) εργάστηκε στα ναυπηγεία Βασιλειάδη ως το 1935 (ταξίδεψε την περίοδο αυτή με ένα φορτηγό πλοίο του πατέρα του στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας). Στην Αθήνα σχετίστηκε στενά με τους επίσης προσανατολισμένους προς τον υπερρεαλισμό ποιητές Ελύτη, Καλαμάρη και Εγγονόπουλο.

Το 1935 ο Εμπειρίκος πραγματοποίησε την πρώτη διάλεξη για τον υπερρεαλισμό στην Ελλάδα στην αίθουσα Ατελιέ και με τον τίτλο Υπερρεαλισμός, μια νέα ποιητική Σχολή, ενώ οργάνωσε επίσης έκθεση με έργα υπερρεαλιστών ζωγράφων στο σπίτι του. Τον ίδιο χρόνο πρωτοεμφανίστηκε στο λογοτεχνικό χώρο από τις στήλες του περιοδικού Ελληνικά Γράμματα, όπου δημοσίευσε την ποιητική συλλογή Υψικάμινος.

Ακολούθησαν συνεργασίες του στα περιοδικά Τετράδιο, Εποχές, Πάλι, Λωτός, Τραμ και Ηριδανός.

Το 1954 εξέδωσε την Ενδοχώρα και ακολούθησαν τα Γραπτά ή Προσωπική Μυθολογία (1960), Αrgo (1967) και Ο Δρόμος (1974).

Από το 1935 ως το 1951 ασχολήθηκε επαγγελματικά με την ψυχανάλυση και υπήρξε ιδρυτικό μέλος της πρώτης ελληνικής ψυχαναλυτικής ομάδας, η οποία έγινε δεκτή (1948-1949) από τη Γαλλική Ψυχαναλυτική Εταιρεία (ο Εμπειρίκος έγινε μέλος της το 1950).

Το 1940 παντρεύτηκε τη Μάτση Χατζηλαζάρου, από την οποία πήρε διαζύγιο το 1946. Το 1941 υπηρέτησε στο αλβανικό μέτωπο για δύο μήνες, το 1944 συλλήφθηκε από την πολιτοφυλακή του ΕΑΜ και οδηγήθηκε ως όμηρος στην Κρώρα, από όπου κατάφερε τελικά να διαφύγει. Το 1947 παντρεύτηκε τη Βιβίκα Ζήση, με την οποία απέκτησε ένα γιο τον Λεωνίδα.

Κατά τη διάρκεια της ζωής του παρακολούθησε ψυχαναλυτικά συνέδρια στη Ζυρίχη και το Άμστερνταμ και έδωσε πολλές διαλέξεις.

Το 1962 ταξίδεψε στη Ρωσία μαζί με τον Οδυσσέα Ελύτη και τον γιατρό Σπηλιόπουλο στη Ρωσία, μετά από πρόσκληση του συνδέσμου Ε.Σ.Σ.Δ. - Ελλάς. Πέθανε στην Κηφισιά το 1975 από καρκίνο του πνεύμονα.

Ο Ανδρέας Εμπειρίκος στάθηκε ο εισηγητής του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα (με ορόσημο την Υψικάμινο) και ένας από τους πρώτους Έλληνες ψυχαναλυτές. Έντονη επίδραση στη σκέψη του και τη γραφή του άσκησε η φροϋδική θεωρία, η οποία μαζί με τα υπερρεαλιστικά μηνύματα τον οδήγησε στο να υιοθετήσει μια γραφή που βασίζεται στον ελεύθερο συνειρμό και την άμεση έκφραση συναισθημάτων χωρίς τη διαμεσολάβηση της λογικής σκέψης (τη λεγόμενη αυτόματη γραφή). Ένα μεγάλο μέρος του έργου του παρέμεινε ανέκδοτο ως το θάνατό του, ενώ μέχρι σήμερα πολλά κείμενά του παραμένουν αδημοσίευτα ή αποσπασματικά δημοσιευμένα στον Τύπο.

Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τα λήμματα Γιατρομανωλάκης Γιώργης, «Εμπειρίκος Ανδρέας», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό3. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1985 και Βούρτσης Ιάκωβος Μ., «Χρονολόγιο Ανδρέα Λ. Εμπειρίκου (1901-1985)», Χάρτης 17-18, 11/1985, σ. 517-524.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
• Αργυρίου Αλεξ., «Ανδρέας Εμπειρίκος: Ένας ποιητής του αυτοσχεδιασμού», Ηριδανός 4, 2-3/1976 (τώρα και στον τόμο Διαδοχικές αναγνώσεις Ελλήνων υπερρεαλιστών, σ. 89-114. Αθήνα, Γνώση, 1983).

• Αργυρίου Αλεξ., «Οι δυσκολίες ενός υπερρεαλιστή το σκληρό έτος 1935», Το Δέντρο 1, 9-10/1979 (τώρα και στον τόμο Διαδοχικές αναγνώσεις Ελλήνων υπερρεαλιστών, σ.123-131. Αθήνα, Γνώση, 1983).

• Βαλαωρίτης Νάνος, Ανδρέας Εμπειρίκος. Αθήνα, 1989.

• Βούρτσης Ιάκωβος Μ., Βιβλιογραφία Ανδρέα Εμπειρίκου (1935-1984). Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 1984.

• Βουτουρής Παντελής, Η συνοχή του τοπίου - Εισαγωγή στην ποίηση του Ανδρέα Εμπειρίκου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997.

• Γιατρομανωλάκης Γιώργης, Ανδρέας Εμπειρίκος · Ο ποιητής του έρωτα και του πόνου. Αθήνα, Κέδρος, 1983.

• Γιατρομανωλάκης Γιώργης, «Εμπειρίκος Ανδρέας», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό 3. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1985.

• Δ[έλιος] Γ., «Α. Εμπειρίκου Υψικάμινος», Μακεδονικές Ημέρες 8-9, 9-10/1935, σ.329-330.

• Δήτσα Μ., «Η παντάνασσα ορμή της ποιήσεως. Μικρή εισαγωγή στην ποίηση του Αντρέα Εμπειρίκου», Ο Πολίτης 53, 8-9/1982, σ. 259-282.

• Ελύτης Οδυσσέας, Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο. Αθήνα, Ύψιλον/βιβλίο, 1980.

• Ελύτης Οδυσσέας, «Το χρονικό μιας δεκαετίας», Ανοιχτά χαρτιά. Αθήνα, Ίκαρος, 1982.

• Θέμελης Γ., Γύρω από τη σύγχρονη ελληνική ποίηση. Αθήνα, 1961.

• Θέμελης Γ., Η νεότερη ποίησή μας. Αθήνα, 1963.

• Κακναβάτος Έκτωρ, «Αντρέας Εμπειρίκος (ένας ακραίος)», Χρονικό ’75, σ. 80-83. Αθήνα, έκδοση του Καλλιτεχνικού Πνευματικού Κέντρου Ώρα, 1975. 

• Κακναβάτος Έκτωρ, «Η άλλη όχθη του αντικειμένου», Διαβάζω 40, 3/1981, σ. 59-63.

• Κακναβάτος Έκτωρ, Για τον Μεγάλο Ανατολικό. Αθήνα, Άγρα, 1991.

• Καραντώνης Ανδρέας, «Ανδρέας Εμπειρίκος», Φυσιογνωμίες · Τόμος δεύτερος, σ.236-257. Αθήνα, Παπαδήμας, 1977.

• Κεχαγιόγλου Γιώργος, Ανδρέας Εμπειρίκος, «Αι λέξεις»· Μορφολογία του μύθου. Θεσσαλονίκη, 1987.

• Κεχαγιόγλου Γ., «Εις την οδόν των Φιλελλήνων» του Ανδρέα Εμπειρίκου · Μια ανάγνωση. Αθήνα, Πολύτοπο, 1984. 

• Κεχαγιόγλου Γιώργος, «Ο Ανδρέας Εμπειρίκος ως προφήτης της όγδοης μέρας, ή περί αναγραμματισμών», Πόρφυρας 74 (Κέρκυρα), 7-9/1995, σ.231-236.

• Κεχαγιόγλου Γ., «Ο Ανδρέας Εμπειρίκος ως προφήτης της όγδοης μέρας», Πορφύρας 74 (Κέρκυρα), 7-9/1995, σ. 231-236.

• Κουμανούδη Αγγελική, «Η διαδικασία της Αποκάλυψης και ο Θεός Παν στον Μεγάλο Ανατολικό του Α. Εμπειρίκου», Μολυβδοκονδυλοπελεκητής 6, περ. Γ΄, 1998-1999, σ.152-168.

• Κριτσέφσκαγια Ευγενία, «Ταξίδι στα Κύθηρα · Αναφορά στο ποίημα Ες-Ες-Ες-Ερ Ρωσία του Ανδρέα Εμπειρίκου», Πλανόδιον 24, 12/1996, σ.638-641.

• Μερακλής Μ., Η σύγχρονη ελληνική Λογοτεχνία (1945-1970). Αθήνα, 1973.

• Μιχαήλ Σάββας, Πλους και κατάπλους του Μεγάλου Ανατολικού. Αθήνα, Άγρα, 19;

• Μνήμη Ανδρέα Εμπειρίκου · Εκδηλώσεις στην Άνδρο (10-11/8/1985) για τα δέκα χρόνια από το θάνατό του. Αθήνα, 1985.

• Μότσιος Γιάννης, «Η ποιητική σύνθεση του Ανδρέα Εμπειρίκου Ες-Ες-Ες-Ερ-Ρωσία», Ελίτροχος 13, Φθινόπωρο 1997, σ.92-97.

• Ντουνιά Χριστίνα, «Η παρουσία του Μπωντλαίρ στο έργο του Εμπειρίκου», Μολυβδοκονδυλοπελεκητής 6, περ. Γ΄, 1998-1999, σ.142-151. 

• Ουράνης Κώστας, «Σουρρεαλισμός», Νέα Εστία ΙΖ΄, 1/6/1935, αρ. 203, σ. 540.

• Παπαγεωργίου – Βενετάς Αλ., «Αναμνήσεις από τον ψυχαναλυτή Ανδρέα Εμπειρίκο», Η λέξη 101, 1-2/1991, σ. 50-54.

• Πατρίκιος Τίτος, Κοινωνικές και πολιτικές αναφορές στην ποίηση του Εμπειρίκου. 1981.

• Bouchard Jacques, «Ο Ανδρέας Εμπειρίκος και η αυτόματη γραφή», Η λέξη 135, 9-10/1996, σ. 630-635.

• Saunier Guy, «Νεοπτόλεμος, ή Ο ποιητής ως κριτικός παρανοϊκός», Η λέξη 101, 1-2/1991, σ. 46-49.
 Αφιερώματα περιοδικών
• Ηριδανός 4, 2-3/1976.

• Το Δέντρο 2, 9-10/1979, αρ. 10.

• Η Λέξη10, 12/1981. 

• Διαβάζω 358, 12/1995, σ. 169-201.

• Δελτίο Εταιρίας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας · Ιδρυτής Σχολή Μωραΐτη 5,12/1981.

• Χάρτης 17-18, 11/1985.
1. Για περισσότερα βιβλιογραφικά στοιχεία για τον Ανδρέα Εμπειρίκο βλ. Βούρτσης Ιάκωβος Μ., Βιβλιογραφία Ανδρέα Εμπειρίκου (1935-1984). Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 1984 και Κεχαγιόγλου Γιώργος, «Ο Ανδρέας Εμπειρίκος ως προφήτης της όγδοης μέρας, ή περί αναγραμματισμών», Πόρφυρας 74, 7-9/1995, σ. 231, σημ. 2.

Εργογραφία (πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)

Ι. Ποίηση
• Υψικάμινος. Αθήνα, Κασταλία, 1935.

• Ενδοχώρα · 1934-1937. Αθήνα, Το τετράδιο, 1945.

• Ρωμύλος και Ρώμος · ή Άνθρωποι εν πλω εις μητρικήν αγκάλην. Αθήνα, Το τετράδιο, 1947.

• Γραπτά · ή Προσωπική Μυθολογία. Αθήνα, Δίφρος, 1960.

• Ο δρόμος. Θεσσαλονίκη, Τραμ, 1974.

• Οκτάνα. Αθήνα, Ίκαρος, 1980.

• Αι γενεαί πάσαι ή Η σήμερον ως αύριον και ως χθες. Αθήνα, Άγρα, 1984.

• Ες Ες Ερ Ρωσία. 

• Ζεμφύρα ή το μυστικόν της Πασιφάης. Αθήνα, Άγρα, 1998.


ΙΙ. Πεζογραφία
• Αργώ · ή Πλους αεροστάτου · Υψικάμινος · επιμέλεια Δημήτρης Καλοκύρης. Αθήνα, Ύψιλον, 1980. 

• Ο Μέγας Ανατολικός 1-8 · Φιλολογική επιμέλεια Γιώργης Γιατρομανωλάκης. Αθήνα, Άγρα, 1990-1992.


ΙΙΙ. Μεταφράσεις
• Πάμπλο Πικάσσο, Τα τέσσερα κοριτσάκια · Θεατρικό έργο σε έξι πράξεις. Αθήνα, Άγρα, 1979.
ΙV. Συγκεντρωτικές εκδόσεις
• Ποιήματα. Αθήνα, Γαλαξίας, 1962 (Βιβλιοθήκη Ελλήνων και ξένων συγγραφέων)

1. Για αναλυτικότερα εργογραφικά στοιχεία για τον Ανδρέα Εμπειρίκο, βλ. Βούρτσης Ιάκωβος Μ., Βιβλιογραφία Ανδρέα Εμπειρίκου (1935-1984). Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 1984.